donderdag 29 december 2011

het einde van de geschiedenis

Zoals gemeld in Verkeerde verwachtingen koesterde ik ooit de misvatting dat het met godsdienst in het algemeen en het christendom in het bijzonder een aflopende zaak was. De Amerikaanse publicist Fukuyama ging niet veel later nog een stapje verder en verkondigde in zijn boek Het einde van de geschiedenis dat het met de geschiedenis zelf een aflopende zaak was. Hij wist overigens met deze onnozelheid wel wereldberoemd te worden.
Wij spreken over de jaren na de val van de Muur. De strekking van zijn betoog was dat de combinatie van de vrije markteconomie en democratie daarmee wereldwijd de volledige ideologische hegemonie had verworven en dat er alleen nog wat achterhoede gevechten en nasputteringen zouden volgen: de historie was voltooid.
Overigens een oud trucje onder ultra-conservatieven: Hegel verkondigde ook al dat met de Pruisische heilstaat onder Bismarck de geschiedenis tot voltooiing was gekomen. En de Staat van Plato had als voornaamste oogmerk om alle staatkundige ontwikkeling (en dus de geschiedenis) tot stilstand te brengen.
Lang heeft het met Fukuyama's einde van de geschiedenis niet geduurd. Toen de Twin Towers in rook waren opgegaan en Bush een illegale oorlog in Irak begon "om de democratie te verspreiden" was het met de these wel gedaan. In 2008 volgde bovendien nog het ideologische failliet van de vrije markt economie die alleen met veel kunst en vliegwerk en een diepe greep in de collectieve middelen gered kon worden.
Ironisch genoeg is heden voor het eerst in de geschiedenis het einde van de geschiedenis van de mensheid inderdaad nabij. Als wij onverdroten doorgaan op de ingeslagen weg zullen over een eeuw alleen de ratten en kakkerlakken nog overleven. De urgente vraag is of democratie, de vrije markt en godsdienstige illusies de voedingsbodem kunnen vormen voor een radicaal andere route. Het tegendeel lijkt eerder het geval.

woensdag 28 december 2011

Verdient voetbal een eigen Belisarius?

Om met de Slagertjes, klasgenoten van Woutertje Pieterse, en begenadigde dichters mee te rijmen:
Sport is een schone zaak
En schept de mensheid veel vermaak

Dat geldt wat mij betreft voor bijna alle sporten die in ons land boefend worden. Maar voor voetbal moet ik toch echt een uitzondering maken. Daar overtreft de hoeveelheid irritatie over het fenomeen veruit de hoeveelheid vermaak die het eventueel nog oplevert. Voetbal is geen sport meer maar een bedrijfstak en dan ook de nog de bedrijfstak die veruit het meest in het nieuws is. Het eindeloos gejeremieer over de blessures met doorlichting van het medisch dossier van het hele elftal en liefdevolle aandacht voor ieders middenvoetsbeentje. De litanie van bestuurlijke chaos waarbij de strijd om het pluche uitsluitend gaat tussen uitdeukers, Neanderthalers en ex-criminelen waarvan wij tot in de details op de hoogte worden gehouden..
Maar bovenal natuurlijk de nimmer aflatende stammenstrijd tussen de aanhangers die als wilde beesten in afzonderlijke kooien dienen te worden aan- en afgevoerd onder toezicht van de hele landelijke politiemacht.
Dan denk je dit moet wel een dieptepunt in de menselijke geschiedenis van de sportbeleving zijn. Niet dus. Het kan altijd nog erger.
In het laat Romeinse Rijk waren de wagenrennen nog populairder en nog meer politiek beladen dan voetbal nu. In 513 liepen volgens Wikipedia de na afloop van de spelen gebruikelijke rellen in Constantinopel zozeer uit de hand dat de twee voornaamste facties na een paar dagen plunderen gemene zaak maakten en het paleis dreigden te bestormen. Waarop generaal Belisarius de relschoppers insloot in het hippodroom en er 30.000 om zeep liet brengen. Een bloedbad.
Door alle vernielingen was in de stad voldoende ruimte ontstaan om de Hagia Sofia te bouwen. Dat dan weer wel. Ook werden voor de zekerheid een paar jaar geen wagenrennen gehouden.

zondag 25 december 2011

Maria

Op de avond dat wij de geboorte van Jezus gedenken mogen onze gedachten ook wel even uitgaan naar Maria.
Dat meisje zal het niet makkelijk gehad hebben in die stal en ook nog zonder medische zorg.

dinsdag 20 december 2011

Rouw... en wederopstanding

Tijdelijk geen opmerkingen wegens het verlies van Oscar, een jonge kater met vele innemende eigenschappen.

Update:
Na 8 dagen en nachten en na enige illegale klauterpartijen op een belendend bouwterrein en enigszins met gevaar voor eigen leven teruggevonden op de vijfde verdieping van een ziekenhuis in aanbouw.
Katten zijn toch overlevingskunstenaars: alleen wat mager en gestresst en heel hongerig.

zondag 18 december 2011

Vaclav Havel: een man die wist

Toonbeeld van burgerlijke moed. Een held die groot persoonlijk risico liep maar die er zich niet voor leende om de andere kant op te kijken om maar niets te hoeven weten.

Of om met de man zelf te spreken:

.... Complete skepticism is an understandable consequence of discovering that one’s enthusiasms are based on illusion. This skepticism leads to a dehumanization of history — a history drifting somewhere above us, taking its own course, having nothing to do with us, trying to cheat us, destroy us, playing out its cruel jokes.

But history is not something that takes place elsewhere; it takes place here. We all contribute to making it. If bringing back some human dimension to the world depends on anything, it depends on how we acquit ourselves in the here and now…

Hope in this deep and powerful sense is not the same as joy when things are going well, or willingness to invest in enterprises that are obviously headed for early success, but rather an ability to work for something to succeed. 

vrijdag 16 december 2011

wir haben es nicht gewusst

Ik mag altijd graag een potje schelden op christelijke hypocrisie maar het rapport Deetman is zo verschrikkelijk dat de woorden mij in de mond besterven.
En dan te bedenken dat het christelijk volksdeel zich nog steeds moreel ver verheven voelt boven ons ongelovigen.

update:
Kardinaal Simonis heeft inmiddels zijn excuses aangeboden voor de in de aanhef gebruikte woorden. Dat had hij wat mij betreft wel kunnen laten. De onnozelaar had kennelijk geen idee van de context van zijn woorden maar dit is een van de zeer weinige gelegenheden dat een vergelijking met de holocaust gezien de aard en omvang van het misdrijf bijna op zijn plaats is en waarin ook sprake was van de meest laffe en verachtelijke soort van moedwillige onwetendheid.

woensdag 14 december 2011

Keynes anno 540?

Bij toeval zag ik een deel van een documentaire over de bouw van de Hagia Sophia, die ik onlangs nog mocht bewonderen. In 6 jaar tijd is dat wonder voor elkaar gebracht in 2 ploegendiensten van 5000 man. Door 2 Armeense ingenieurs die experimenteerden met de zwaartekracht en met behulp van alle vakmanschap en artistiek talent dat in het rijk beschikbaar was. Nu heb ik bij het aanschouwen van de prestige projecten van keizers en pausen als paleizen en kathedralen altijd neiging tot - laten we het benoemen als - de populistisch socialistische reflex. Ik weet heus wel dat bijvoorbeeld de kathedralen niet zijn gebouwd "over de ruggen van de arbeiders" maar juist door de meest gekwalificeerde vaklieden die bovendien georganiseerd waren in gildes die een naar de maatstaven van de tijd fatsoenlijke betaling waarborgden, maar ik bleef die projecten, hoe indrukwekkend ook, toch beschouwen als uitingen van ego-maniakale spilzucht.
Tot ik het vandaag na mijn wekenlang gemopper op de obsessie met Soberheid van de huidige Europese machthebbers in een positiever daglicht zag.
Wat Justinianus daar aanrichtte was niet alleen een wereldwonder maar in feite een gigantisch werkgelegenheidsproject en een Keynesiaanse economische stimulans van de eerste orde.

dinsdag 13 december 2011

natuurfilm

Tien minuten naar gekeken naar "Frozen Planet". Lang genoeg om een stel orca's een walvisachtige na een lange vlucht onder water te zien duwen en afmaken. Om vervolgens in eveneens schitterende beelden te mogen meemaken hoe een aantal schattige pinguin babies van het ijs werden geplukt door vraatzuchtige roofvogels.
Toen kon ik het niet langer aanzien. Gemengde gevoelens.
Ben ik nu een sentimentele kluns die niet in staat is de wreedheid van de natuur onder ogen te zien?
Ongetwijfeld waar. Ook waren er geen overmatig bloederige beelden. Maar ik voelde mij wel door de makers van de film gemanipuleerd - de lange jacht, de pluizige vogelkoppies- tot emotionele identificatie met de slachtoffers. Wel beelden van schattige pinguinbabies maar geen beelden van schattige hongerige roofvogelbabies die werden gevoed door hun liefdevolle en ijverige ouders.
Maar ik zal mij op basis van die paar minuten geen oordeel over de film aanmatigen. Feit is wel dat ik spinnen en ander klein ongedierte in mijn woning aangetroffen liever liefdevol naar buiten draag dan er korte metten mee te maken. Ook al geloof ik niet in reincarnatie en acht ik de kans dat ik nog eens als pissebed terugkeer gering.
Maar aangezien ik ook een produkt ben van het proces van natuurlijke selectie mogen we aannemen dat die neiging tot inleving in het slachtoffer van enig nut is voor de overlevingskansen van de mensheid.

geen haast

In Durban is afgesproken dat we in 2015 een afspraak gaan maken om in 2020 iets te gaan doen.
Uit dit resultaat spreekt wel een enorm gevoel van urgentie om de temperatuurstijging op aarde een beetje binnen de perken te houden. Gelukkig voor de overlevingskansen voor de mensheid op termijn gaat de wereld de komende jaren dankzij het Europese beleid van Discipline en Soberheid een recessie tegemoet.
Zo mitigeert de ene domheid de gevolgen van de andere domheid.
Geen haast dus, behalve op de autoweg. Daar meent ons kabinet juist nu de luchtvervuiling te moeten bevorderen door de maximumsnelheid te verhogen.

zaterdag 10 december 2011

hersenonderzoek en de vrije wil

In het Parool dit weekend een interview met neurowetenschapper Dick Swaab wiens boek "Wij zijn ons brein" blijkbaar inmiddels een wereldwijde bestseller is geworden. Een tamelijk rommelig boek trouwens - voorzover ik mij herinner want ik ben het kwijt.
In de marge komt ook de fascinerende kwestie van de nieuwe neurologische bevindingen ten aanzien van de vrije wil weer aan de orde. De vrije wil bestaat helemaal niet en is een illusie want zo luidt het argument wij hebben inmiddels kunnen aantonen dat de keuzes die we bewust lijken te maken al een halve seconde eerder onbewust zijn gemaakt. Het lijkt er dus op (in mijn woorden) dat de keuze min of meer autonoom wordt gemaakt en dat ons "ik" zich die keuze pas even later toeeigent.
En meldt Swaab: inmiddels weten we dat het nog ernstiger is. Het blijkt dat ons brein sommige beslissingen zelfs zeven tot acht seconden eerder neemt dan wij ze denken te nemen.
Dit is een bevinding die overigens al een jaar of twee of drie in het publieke domein is. Ik vond en vind deze uitkomst vooral boeiend als bevestiging van mijn opvatting dat juist het "zelf" helemaal niet bestaat -anders dan  als theoretisch construct achteraf.
Nu schijnt er vanuit juridische hoek bezwaar te zijn gemaakt tegen de these dat de vrije wil niet bestaat omdat het hele rechtstelsel is gebouwd op de notie van toerekeningsvatbaarheid.
Ik vermoed dat hier van beide kanten zowel rommelig als veel te eng gedacht wordt over het begrip vrije wil.
De vrije wil waarop deze nieuwe neurologische bevinding van de halve of de acht seconden betrekking heeft betreft eigenlijk alleen de impulsieve beslissingen. Maar wat wij normaal voornamelijk als onze vrije wil zien voltrekt zich over een heel ander tijdsbestek. Wij kunnen bijvoorbeeld het plan opvatten een huis te kopen. Dan gaan we maanden op zoek, bekijken het ene na het andere huis en na een half jaar is het zover en kopen we eindelijk uit vrije wil een huis. Dan kun je toch moeilijk volhouden dat die halve of acht seconden nog veel uitmaken. In de juridische sfeer wordt daarin voorzien door het begrip "met voorbedachte rade". Voor een inbreker die eerst een dag mijn huis observeert voor hij de boel leegplundert spelen die 8 seconden voor zijn beroepskeuze geen enkele rol.  
Nu kun je natuurlijk nog steeds blijven volhouden dat de vrije wil niet bestaat op grond van de overweging dat ik door milieu en erfelijkheid geconditioneerd ben om een huis te kopen en hij om het leeg te roven. Swaab komt overigens in het interview ook met dit argument aandragen.
Maar dat heeft dan inmiddels al niets meer te maken met de nieuwe neurologische bevindingen maar is alleen een herhaling van het aloude determinisme van nature en nurture.
En een andere zo mogelijk nog interessantere ontdekking van het moderne breinonderzoek is nu juist de theorie van de plasticiteit van het brein die aan dit determinisme afbreuk doet en daarmee juist een nieuwe opening voor het idee van een vrije wil creeert. Maar daarover een andere keer.

vrijdag 9 december 2011

verkeerde voorspellingen 4: irak

Irak is ontruimd. En Obama leeft nog. Een ongelooflijke prestatie.
Mijn verwachting was dat Obama het niet zou overleven als hij serieus werk zou maken van de beloofde beeindiging van de oorlog in Irak.
Hij had weliswaar al voor zijn aantreden Bush en Maliki zo ver gekregen om een eerste stap te zetten, maar het was duidelijk dat het leger, de neo-conservatieven (die nu nog steeds Iran willen bombarderen en het martelen verdedigen) en het militair industrieel complex absoluut niet van plan waren om echt te vertrekken. Een nieuwe afgang met stille trom uit een niet alleen misdadige maar ook nutteloze en in wezen verloren oorlog leek onaanvaardbaar. Een herbeleving van het trauma van Vietnam.
Hoe is het mogelijk dat hij het voor elkaar kreeg?
Afgezien van de waarschijnlijkheid dat de man de Einstein onder de politici is lijkt het antwoord: stiekem, stapsgewijs en soms ook tegen een hoge prijs.
Hij liet tot verontwaardiging van zijn eigen achterban Bob Gates de republikeinse Minister van Defensie op zijn plek zitten. Dat nam een tijdje de argwaan weg. Aanvankelijk gaf hij zijn generaals die heilig in die malle COIN strategie geloofden voor elke soldaat die werd teruggetrokken uit Irak er een terug in Afghanistan. Dit is moreel een zeer kostbare uitruil want het heeft de oorlog daar vermoedelijk nutteloos met 2 jaar verlengd - al heeft Obama waarschijnlijk in die tijd nog gedacht dat daar nog kansen lagen voor iets anders dan een smadelijke terugtocht. Andere hoge prijs: het niet vervolgen van oorlogsmisdadigers als Cheney.
De verdere terugtrekking is steeds uitgeruild tegen iets dat het moreel van het leger opvijzelde: de succesvolle operatie Osama Bin Laden, en (tegen het advies van Gates nog wel) de eerste overwinning sinds decennia voor het Amerikaanse leger in Lybie.
Met stiekem bedoel ik onder meer dat er nooit de aandacht op is gevestigd in de pers of in de publieke opinie. Ongetwijfeld hebben nog vele andere factoren een rol gespeeld waarvan een buitenstaander geen vermoeden heeft. Misschien heeft ook wel geholpen dat een disproportioneel deel van het leger Afrikaans-Amerikaans is. En dat de COIN generaals inmiddels naar de zijlijn waren gemanoeuvreerd. En dat de Republikeinen in deze periode niet meer dan warhoofden en blaaskaken zijn.
Hoe dan ook een indrukwekkende prestatie.

donderdag 8 december 2011

de euro: hoelang nog 4

Eigenlijk zou ik maar liever mijn kop in het zand steken en er niets meer over horen tot de hele treurnis voorbij is - wat ook de uitkomst moge wezen.
Maar wij hebben nu eenmaal het geluk in een democratie te leven, hoewel dat in Europees bestek tamelijk dubieus begint te worden, en dan mag je wat mij betreft alleen maar mekkeren en zeuren als je gaat stemmen en als je je voordien naar behoren (of beste vermogen; alles in het redelijke) informeert. En ik mag graag mekkeren en zeuren. Dus.
Voor een heldere en bondige analyse van de crisis van Europa en de euro moet je tegenwoordig ironisch genoeg bij Al Jazeera zijn. Zie Joseph Stiglitz: What can save the euro?
Soberheid en Discipline wil de Duitse Domineesdochter aan het wufte Europa als medicijn toedienen. Morele genoegdoening - maar niet het geneesmiddel voor de kwaal. Integendeel.

Update:
Ook heel interessant: The Merkelization of Europe door Paul Hockenos te vinden op de site van Foreign Policy

woensdag 7 december 2011

van oude mensen en dingen die voorbijgaan 1: kerstboomkaarsjes

Heden kerstboom gekocht. Belachelijk vroeg natuurlijk maar we waren toch in het tuincentrum vanwege de aanschaf van een kattenluik. Bovendien: een paar dagen voor Kerstmis troffen we de laatste jaren alleen nog scheve en scharminkelige boompjes aan. Ik weet dat het bezoek aan een Kersthal veel mensen in een feestelijke stemming brengt maar dit is mij helaas vreemd. Neerslachtigheid is een betere omschrijving. In een hal van enkele honderden bij enkele honderden meters met waarschijnlijk wel een miljoen kerstversierselen -alles wat de mens ooit heeft kunnen verzinnen aan wansmaak wordt tentoongespreid, aangevuld met wat in uitgebuite werelddelen door kinderhanden aan frutsels gemaakt kan worden - troffen wij letterlijk niet 1 doosje kerstboomkaarsjes.
Het feest van het licht is verworden tot het feest van het kunstlicht.

update:
Voor Amsterdammers: bij de Poppendokter in de Reestraat (9 straatjes) zijn nog volop kerstboomkaarsjes te koop.

dinsdag 6 december 2011

dichten als hobby

Bij toeval las ik dat de Europese staatsman Herman van Rompuy zich in zijn ongetwijfeld schaarse vrije uren toelegt op het dichten van haiku's. Aangezien mij dat een sympatiekere hobby lijkt dan het organiseren van bunga bunga parties zijn website bezocht. Maar helaas zijn versjes zijn wel erg flets. Slappe thee. 
Daarom maar eentje van een echte meester.

Basho

door zomerregens
zijn de kraanvogelpoten
korter geworden

maandag 5 december 2011

miserabele excuses

De Nederlandse regering heeft excuses aangeboden voor het bloedbad dat nederlandse militairen in 1947 in Rawagede op Java hebben aangericht. Wij hebben daar bepaald haast mee gemaakt: het is pas 64 jaar geleden.
Daar zijn honderden mannen omgebracht. De 7 nu nog levende weduwen krijgen wel 20.000 euro compensatie per persoon. !40.000 euro dus samen; dat loopt nog aardig in de papieren.
Je moet er niet aan denken wat het allemaal gekost zou hebben als de regering bijvoorbeeld al na 10 jaar de beschaving zou hebben opgebracht voor deze verontschuldigingen. Dan waren er misschien nog wel 100 weduwen in leven geweest. We kunnen er verder wel vanuit gaan dat deze oorlogsmisdaden inmiddels verjaard zijn - mocht er nog iemand van de daders en eindverantwoordelijken in leven zijn.

bijna gratis 7: jazz

Het is een mirakel maar Jazzcafe Alto bestaat nog steeds.
Voor de luttele toeslag van 60 eurocent op een pilsje kun je er avond aan avond de beste jazzmusici van ons land zien spelen.
Gisteravond was Saskia Laroo er. Een nerveuze, integere muzikante.
De zaak was voor een zondagavond goed vol, maar uitsluitend met jonge buitenlandse toeristen. Want alle gidsen vermelden het volkomen terecht. Amsterdammers lijken het bestaan van Alto geheel te zijn vergeten.

zondag 4 december 2011

geen maagden in de auto

Volgens BBC news:
A report in Saudi Arabia has warned that if Saudi women were given the right to drive, it would spell the end of virginity in the country. The report was prepared for Saudi Arabia's legislative assembly, the Shura Council, by a well-known conservative academic.
Het gaat hier om de handhaving van het verbod op eigenstandig autorijden door vrouwen. Als vrouwen zelf gaan autorijden zullen de gevolgen verschrikkelijk zijn: homosexualiteit, prostitutie en pornografie zullen woekeren en er zal geen maagd meer overblijven.
En hij heeft gelijk. Kijk maar naar Nederland. Al die vrouwen achter het stuur en inderdaad het woekert hier.
En of die chauffeurende dames allemaal nog maagd zijn valt ook te betwijfelen.
Het moet dan ook worden betreurd dat de invloed van de SGP in ons land zo gering is dat een dergelijk verbod hier weinig kans maakt.
Hetgeen mij trouwens herinnert aan de grote vaderlandse denker Bolland. Deze maakte zich ook zorgen om de maagdelijkheid. Maar dat betrof de maagdelijkheid van de dames die op de wulps gevormde zadels van die moderne fietsen plaatsnamen. Fietsende dames dat was hem een gruwel.  

De zegeningen van het theisme (islamitische versie). Bolland was overigens geen theist maar Hegeliaan. Je weet niet wat erger is.

zaterdag 3 december 2011

wu wei

Een chinees begrip dat mij fascineert omdat ik vermoed dat het over iets gaat waar wij geen echt woord voor hebben al komt het woord "flow" misschien enigszins in de buurt.
Wij hebben er geen woord voor op dezelfde manier als voor het chinese chi dat ook niet vertaalbaar is omdat het - zowel zin als onzin - verankerd is in 3000 jaar chinese cultuur. Een cultuur waarin ik mij ook nog eens niet naar behoren heb verdiept al zou dat waarschijnlijk ook niet veel helpen.
Alles wat volgt is dus speculatief en vermoedelijk projectie van mijn eigen preoccupaties.
Zelfs een beginnende pianospeler verricht in mijn ogen al een klein wonder omdat zijn linker hand niet weet wat zijn rechterhand doet. Na enige oefening zijn zijn beide handen samen in staat om tientallen juiste toetsen in de minuut aan te slaan op instructie van de noten op het muziekblad dat zijn ogen waarnemen. Een motorisch wonder dat hij alleen kan voltrekken door geheel te vertrouwen op de impulsen van zijn zenuwstelsel. Zodra er een interventie komt van de eigen wil, verlangen, ambitie of enige andere vorm van ego, zelf of zelfbewustzijn komt er niets meer van terecht. Onze wil en ons bewustzijn zijn als sturende instantie veel te traag. Het is niet "ik speel"maar "er wordt gespeeld"; het "ik" is niet meer dan een toeschouwer.
Je ziet het ook mooi in de wereld van de sport. Twee tennisspelers drijven elkaar in een finale naar grote hoogten van anticipatie en precisie. Het einde van de match nadert en een van beiden beseft plotseling dat hij met nog twee rake klappen het kampioenschap in handen heeft - en plotseling raakt hij geen bal meer.
Of een voetballer uit vorm: iemand die heel erg zijn best doet maar altijd een fractie van een seconde te vroeg of te laat is. Hij mist uit overijver de kunst van het loslaten.
Hetzelfde zien wij bij spreken in het openbaar - zodra het zelfbewustzijn intervenieert hoort de spreker zichzelf praten, begint te stotteren en valt stil als aan de grond genageld.
En niet voor niets riepen de grote dichters en zangers de muze aan om bijstand. Niet hijzelf droeg voor maar Zij sprak door zijn mond. Loslaten dus. Maar niet dan na eerst intens te oefenen natuurlijk en het in het lichaam in te slijpen.
Het interessante nu is dat de Taoisten wu wei, de kunst van het loslaten, veel breder lijken op te vatten dan in de vooral motorische context waarin ik het nu heb gepresenteerd. Waarover later meer.