In het Parool dit weekend een interview met neurowetenschapper Dick Swaab wiens boek "Wij zijn ons brein" blijkbaar inmiddels een wereldwijde bestseller is geworden. Een tamelijk rommelig boek trouwens - voorzover ik mij herinner want ik ben het kwijt.
In de marge komt ook de fascinerende kwestie van de nieuwe neurologische bevindingen ten aanzien van de vrije wil weer aan de orde. De vrije wil bestaat helemaal niet en is een illusie want zo luidt het argument wij hebben inmiddels kunnen aantonen dat de keuzes die we bewust lijken te maken al een halve seconde eerder onbewust zijn gemaakt. Het lijkt er dus op (in mijn woorden) dat de keuze min of meer autonoom wordt gemaakt en dat ons "ik" zich die keuze pas even later toeeigent.
En meldt Swaab: inmiddels weten we dat het nog ernstiger is. Het blijkt dat ons brein sommige beslissingen zelfs zeven tot acht seconden eerder neemt dan wij ze denken te nemen.
Dit is een bevinding die overigens al een jaar of twee of drie in het publieke domein is. Ik vond en vind deze uitkomst vooral boeiend als bevestiging van mijn opvatting dat juist het "zelf" helemaal niet bestaat -anders dan als theoretisch construct achteraf.
Nu schijnt er vanuit juridische hoek bezwaar te zijn gemaakt tegen de these dat de vrije wil niet bestaat omdat het hele rechtstelsel is gebouwd op de notie van toerekeningsvatbaarheid.
Ik vermoed dat hier van beide kanten zowel rommelig als veel te eng gedacht wordt over het begrip vrije wil.
De vrije wil waarop deze nieuwe neurologische bevinding van de halve of de acht seconden betrekking heeft betreft eigenlijk alleen de impulsieve beslissingen. Maar wat wij normaal voornamelijk als onze vrije wil zien voltrekt zich over een heel ander tijdsbestek. Wij kunnen bijvoorbeeld het plan opvatten een huis te kopen. Dan gaan we maanden op zoek, bekijken het ene na het andere huis en na een half jaar is het zover en kopen we eindelijk uit vrije wil een huis. Dan kun je toch moeilijk volhouden dat die halve of acht seconden nog veel uitmaken. In de juridische sfeer wordt daarin voorzien door het begrip "met voorbedachte rade". Voor een inbreker die eerst een dag mijn huis observeert voor hij de boel leegplundert spelen die 8 seconden voor zijn beroepskeuze geen enkele rol.
Nu kun je natuurlijk nog steeds blijven volhouden dat de vrije wil niet bestaat op grond van de overweging dat ik door milieu en erfelijkheid geconditioneerd ben om een huis te kopen en hij om het leeg te roven. Swaab komt overigens in het interview ook met dit argument aandragen.
Maar dat heeft dan inmiddels al niets meer te maken met de nieuwe neurologische bevindingen maar is alleen een herhaling van het aloude determinisme van nature en nurture.
En een andere zo mogelijk nog interessantere ontdekking van het moderne breinonderzoek is nu juist de theorie van de plasticiteit van het brein die aan dit determinisme afbreuk doet en daarmee juist een nieuwe opening voor het idee van een vrije wil creeert. Maar daarover een andere keer.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten